BURDUR MEHMED AKİF ERSOY ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ NURULLAH NEHİR: 'RUS İŞGALİNİN ÖTEKİ YÜZÜ: KÜLTÜREL YAĞMA VE TAHRİP'

Nurullah Nehir, 1. Dünya Savaşında Rus işgaline uğrayan Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis gibi vilayetlerdeki kültür mirası tarihi eserlerin Ruslar tarafından Anadolu’dan götürüldüğünü belirterek, 1.Dünya Savaşı esnasındaki Rus işgalinin öteki yüzü olan Doğu Anadolu’daki kültürel yağma ve tahribe dikkat çekti.

Nurullah Nehir sözlerine şöyle devam etti: '1.Dünya Savaşı’nda Erzurum’un 1916 yılının şubat ayında Rus işgaline düşmesinin ardından Muş, Bitlis ve Trabzon da Rus işgaline uğramıştır. Rusların 1918 yılında bölgeden çekilmesiyle söz konusu vilayetlerde Maarif Nezareti tarafından yapılan tesbit çalışmaları sonucu İstanbul Beyoğlu’ndaki Rus Asar-ı Atika Mektebi Müdürü Rus Profesör Ospenski’nin 1916 yılının Haziran-Kasım ayları arası ile 1917 yılının Mayıs-Ağustos ayları arasında iki kez Trabzon’a gittiği ve Trabzon’dan Rusya’ya götürülecek tarihi eserleri tesbit ettiği anlaşılmıştır. Profesör Ospenski’nin tesbit ettiği Ortahisar, Ayasofya ve Yeni Camii de bulunan mozaiklerle, Hisar Camii yakınında bulunan Kulaklı Çeşme, tunçtan yapılmış su oluğu ile çok sayıda el yazması eserin de aralarında bulunduğu 10 sandık dolusu tarihi eserin Rusya’ya götürüldüğü anlaşılmıştır. Rusların bu işlemi sadece Trabzon’da yapmadığı Trabzon’un yanı sıra Van’da bulunan İskender Paşa, Hüsrev Paşa, Kaya Çelebi, Katırcıoğlu, Şafiiler, Camii Kebir, İskele, Topçuoğlu, Halil Ağa, Hayri Bey, Şabaniye ve Norşin camiilerini tahrib ederek yaktıkları, Hüsrev Paşa camii şerifinden ise takriben 300 metre çini ile direk başlıklarını götürdükleri tesbit edilmiştir. Bitlis’te ise Hamidiye Dergahı ile Şeyh Emin Efendi kütüphanesinden çok sayıda el yazması eserin alındığı, Erzurum’da da önemli ölçüde eserin Rusya’ya götürüldüğü yönünde bilgilerin olduğu, bu konunun Erzurum vilayeti tarafından araştırılarak gerekli raporun düzenlenmesi Maarif Nezareti tarafından istenmişse de söz konusu raporun Erzurum valiliği tarafından düzenlenmesi gecikmiştir. Bu sebepten dolayı Erzurum’dan götürülen eserler tam olarak tesbit edilememiştir.'